Ганна Кісліцына пра кнігі, пададзеныя на прэмію

15-01-2013 14:51

Нядаўна пісьменніца Наталка Бабіна ў фэйсбучным дыялогу адразу з двума літкрытыкамі заявіла: «Поле літаратурнае выпаленае». Уявілася сапраўднае папялішча – шэрае і безаблічнае. Такой катэгарычнасці як не здзівіцца? Тым больш, што апошні год быў не самым кепскім для літаратуры. Згадаем – толькі на прэмію Ежы Гедройца, лонг-ліст якой быў аб’яўлены на мінулым тыдні, было вылучана больш за чатыры дзясяткі кніг прозы і эсэістыкі. Пры тым што не «Ежы» адзіным жыве наш белліт…

І раптам з усёй відавочнасцю стала ясна – погляд на літаратурныя здабыткі залежыць не столькі ад колькасці і якасці кніг, колькі ад светапогляду, характару, настрою. Гэта як з вядомай рэкламай кока-колы – для адных шклянка напалову пустая, а для другіх напалову поўная. Таму варта расказаць, як выглядае наша літаратура для песімістаў і як для аптымістаў.

На пачатку мінулага года песімістам здавалася, што гэта будзе год нана-кнігі. Нана – значыць такой маленькай-маленькай. Старонак на сорак. І творы там будуць знаёмыя-знаёмыя, перакачаныя з інтэрнэт-блогаў. Ну такія кніжкі-малюшкі, як у Насты Манцэвіч ці Анкі Упалы.

А аптымісты ціха радавіліся, што з’явілася новая моладзевая кніжная серыя «Пункт адліку». І там нечакана выйшлі кнігі такіх смешных і незвычайных для нашай літаратуры аўтараў, як Андрэй Пакроўскі («Як я перастаў верыць у дзеда Мароза») і Кірыл Дубоўскі («Хороший роман»).

У сярэдзіне года песімісты наракалі на тое, што няма сюжэтнай літаратуры, а выходзяць адны эсэі. Больш за тое, некаторыя з іх сталі гаварыць, што 2012-ты – год «лянівай прозы» (такое трапнае азначэнне сустрэлася ў аднаго з каментатараў «НН»). Калі каротка – гэта тэксты без сюжэту, выразнай структуры, вобразнай сістэмы, карацей, звычайны рух «па хвалях сваёй памяці». Як толькі ні называлі гэты самасейны жанр - «асэчка», «апілкі», «зацемкі», «мініяцюры»… Раптам стала відавочна, што нішто так не ўплывае на літаратурны працэс, як ЖЖ. Мала таго, што замест раманаў цяпер чытаем допісы з лайфджорнал, дык яшчэ і на прэзентацыю прыходзяць выключна фрэнды! – наракалі песімісты.

А аптымісты радаваліся таму, што выйшла «Кніга пра нішто» Валянціна Акудовіча, «Сказы» Адама Глобуса, «Сечка» Андрэя Федарэнкі, «Быць прысутным» Алеся Анціпенкі, «Прачутае» Сяргея Харэўскага, «Паспець надыхацца» Сяргея Рублеўскага. І хіт будучага чытацкага сезону – кніга «Зямля пад крыламі фенікса: нарысы з паралельнай гісторыі» Сяргея Балахонава, якая толькі-толькі з’явілася.

Песімісты гаварылі, што памірае крытыка… Паміранне крытыкі – наогул любімая тэма беларускіх інтэлектуальных песімістаў апошнія гадоў дзесяць.

А аптымісты сцвярджалі – назіраецца росквіт літаратуразнаўства! Вялікая колькасць кніг выйшла дзякуючы архіўнай працы Лявона Юрэвіча, Наталлі Гардзіенкі, Ціхана Чарнякевіча. У першую чаргу варта назваць неверагодную па памеры і ўкладзенай працы кнігу вершаў Янкі Юхнаўца. Бестсэлерам 2013 года можа стаць «Дзённік 1943–1947» Дзмітрыя Сямёнава, унікальны дакумент пра жыццё ў акупаваным Менску. Безумоўна, трэба сказаць «дзякуй» і папулярызатару беларускай літаратуры Альгерду Бахарэвічу, які сваім «накідам на вентылятар» узбудзіў цікавасць да класікі нават у людзей, якія заўсёды адчувалі алергію на белліт як прадмет школьнага вывучэння.

Песімісты гаварылі і гавораць, што кніга наогул памірае… А аптымісты паказваюць электронныя выданні і нагадваюць, што некаторыя беларускія пісьменнікі выдалі ажно па дзве папяровыя кнігі за адзін каляндарны год. Гэта Альгерд Бахарэвіч, Адам Глобус, Сяргей Рублеўскі, Сяргей Календа, Людміла Рублеўская, Андрэй Федарэнка – нішто сабе кампанія працаголікаў!

Песімісты скажуць, што няма цікавых аповесцяў і раманаў. А аптымісты: «Ды заваліся!» Гэта і свежавыдадзены «Аўтамат з газіроўкай з сіропам і без» Уладзіміра Някляева, і «Шал» Юркі Станкевіча, і «Менада і яе сатыры» Алены Брава. Асабліва варта адзначыць новы раман нашага Дэна Браўна ў спадніцы – Людмілы Рублеўскай, якая выдала «Прыгоды Пранціша Вырвіча, шкаляра і шпега», кнігу, якая мае ўсе шанцы стаць класікай нацыянальнай прыгодніцкай літаратуры.

Тым, хто сцвярджае, што падлеткі не хочуць чытаць, для перамены погляду варта парэкамендаваць «Адваротны бок люстра» зусім юнай Ксеніі Шталенковай…

А дасведчаныя аптымісты толькі плячыма паціскаюць – ніколі ў нас не выдавалася такой колькасці літаратуры для падлеткаў і моладзі. Уявіце сабе: зусім за невялікі адрэзак часу з’явіліся ажно тры раманы, дзе героі вандруюць у часе. Вось табе і прыземленая беларуская літаратура!

Карацей, выснова простая – заставайцеся аптымістамі, вучыцеся радавацца за сваё, роднае, цікаўцеся тым, што адбываецца навокал – і ў вас не будзе праблем з цікавай чытанкай на роднай мове!

Ганна Кісліцына паводле Новай Еўропы